قانون آیین دادرسی مدنی | شیوه رسیدگی

شیوه رسیدگی به یک دعوا

۱- یک دعوا باید طبق قانون رسیدگی بشود.
۲- در صورت ابهام ، اجمال ، تعارض یا سکوت قانون ، قاضی با مراجعه با منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر یا اصول کلی حقوقی که مغایر شرع نباشند رسیدگی می کند.

اگر قاضی قانون را خلاف شرع بداند : یا قاضی مجتهد است یا خیر ، اگر مجتهد نباشد قاضی باید طبق قانون به پرونده رسیدگی نماید. اگر قاضی مجتهد نباشد با صدور قرار امتناع از رسیدگی پرونده را برای ارجاع به شعبه ی دیگر به نزد رئیس حوزه قضایی ارسال می کند. اگر در آن حوزه قضایی هیچ شعبه دیگری نباشد پرونده به نزدیک ترین دادگاه هم عرض ارسال می شود ( چه در همان استان یا در استان مجاور )

قرار امتناع از رسیدگی : در مواردی که پرونده ما مشکلی ندارد بلکه به دلیلی که ناشی از وضعیت قاضی یا دادگاه است پرونده در آن دادگاه قابل رسیدگی نیست در این صورت قرار امتناع از رسیدگی صادر می شود.
موارد صدور : ۱- تبصره ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی ، یعنی قاضی مجتهد و قانون را خلاف شرع بداند
۲- بند ۲ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی ( ایراد امر مطروحه )
۳- ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی مدنی ( ایراد رد دادرس )
۴- ارجاع دعاوی که باید به شعب تخصصی ارجاع شوند به سایر شعب دادگاه عمومی

اوصاف قرار امتناع از رسیدگی

قراری شبه قاطع است یعنی موجب تغییر در مرجع رسیدگی کننده می شود ، این قرار قابل اعتراض نیست.

محاکم در خصوص هر موضوعی فقط نسبت به همان موضوع رای صادر می کنند و نباید حکم کلی مقرر کنند البته استثنای این موضوع آرای وحدت رویه است. صدور آن منوط است به ۲شرط : اولا در خصوص موضوع واحد بین محاکم اختلاف افتد دوماً رئیس دیوان عالی کشور یا دادستان کل کشور از این اختلاف به نحوی مطلع شود.
اگر این دو شرط جمع شود هیئت عمومی دیوان عالی کشور تشکیل می گردد. در هیئت عمومی حداقل سه چهارم قضات ، مستشاران و معاونین کلیه شعب دیوان هر شعبه دیوان از یک رئیس و یک مستشار و یک یا چند معاون تشکیل می شود. با ریاست رئیس دیوان یا یکی از معاونین او با حضور مشورتی و بدون حق رای دادستان کل کشور یا نماینده او. نظر اکثریت رای وحدت رویه بوده و برای تمام محاکم لازم الاتباع است مگر آنکه به موجب قانون موخر یا رای وحدت رویه موخر نسخ شود.

قواعد آیین دادرسی مدنی

قواعد آیین دادرسی مدنی ۳بخش دارد .
۱- سازمان قضاوتی ۲- صلاحیت ۳- سایر قواعد ( آیین دادرسی به معنای اخص )

سازمان قضاوتی : قواعد راجع به شیوه تشکیل محاکم و شیوه استخدام قضات و رابطه دادگاه ها با یکدیگر
صلاحیت : صلاحیت ذاتی ، صلاحیت محلی
صلاحیت ذاتی : صلاحیت یک مرجع از حیث صنف ، نوع ، درجه
صلاحیت محلی : صلاحیت یک مرجع از حیث قلمرو جغرافیایی
سایر قوانین آ.د.م به معنای اخص : اثر فوری دارند مگر آنکه این اثر فوری خلاف حقوق مکتسبه اشخاص باشد.

دعاوی طاری : دعوایی که در جریان رسیدگی به دعوای دیگر نسبت به آن حادث می شود.
۱- دعوای اضافی : دعوای مجدد خواهان علیه خوانده
۲- دعوای متقابل : دعوای خوانده علیه خواهان
۳- ورود ثالث : دعوای شخص ثالث علیه طرفین یا یک طرف دعوای اصلی
۴- جلب ثالث : دعوای یکی از طرفین دعوای اصلی علیه شخص ثالث

شروط دعوای طاری : یک دعوا برای آنکه طاری تلقی شود باید حداقل یکی از این ۲شرط زیر را داشته باشد .
اولاً با دعوای اصلی وحدت منشا داشته باشد ، این دو دعوا ناشی از یک عمل حقوقی یا یک واقعه حقوقی باشد.
دوماً با دعوای اصلی ارتباط کامل داشته باشد ، نتیجه یکی در دیگری تاثیر داشته باشد.
صلاحیت رسیدگی به دعاوی طاری :

جلسه اول دادرسی در صورتی نسبت به خوانده صدق می کند که قاضی برای رسیدگی حاضر باشد . ثانیاً وقت دادرسی بطور صحیح ابلاغ شده باشد و فرصت دفاع به خوانده داده شود‌. بنابراین اگر در جلسه اول فرصت دفاع برای خوانده حاصل نشود جلسه بعد نسبت به خوانده جلسه اول محسوب می شود.

۲حالت میتوان متصور شد : یا دعوایی که به اسم دعوای طاری طرح شده حداقل یکی از شروط دعوای طاری را دارد یا دعوایی که به اسم دعوای طاری طرح شده هیچ یک از شروط دعوای طاری را ندارد.
دعوای طاری در صلاحیت همان دادگاهی قرار می گیرد که به دعوای اصلی رسیدگی می کند ، یعنی دعوای طاری در همان دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی رسیدگی می شود مگر آنکه از صلاحیت ذاتی آن دادگاه خارج باشد که در این صورت دادگاه فوق دعوای طاری را با صدور قرار عدم صلاحیت به دادگاه صالح ارسال می کند و اگر نتیجه دعوای طاری را در رسیدگی خود موثر بداند فعلا رسیدگی اش را متوقف می کند.
حالت دوم واقعا با یک دعوای طاری مواجه نیستیم این دو دعوا را از هم جدا کرده و در صورت داشتن صلاحیت ( ذاتی ، محلی ) به هر یک جداگانه رسیدگی می کنیم.

قرار اناطه 

اگر رسیدگی دادگاه به یک دعوای حقوقی منوط به اثبات امری باشد که رسیدگی به آن امر از صلاحیت دادگاه مزبور خارج است یا به عبارت دیگر رسیدگی به آن امر در صلاحیت دادگاه دیگری است. پس دادگاه قرار اناطه صادر می کند و به خواهان ۱ماه مهلت جهت طرح دعوای مزبور در مرجع صالح می دهد.
۲حالت ممکن است رخ دهد : یا خواهان اقدام به طرح دعوای مزبور می‌کند . دادگاه حقوقی تا تعیین نتیجه قطعی آن دعوا رسیدگی به پرونده فعلی را متوقف می کند.
اگر خواهان اقدام به طرح دعوای مزبور نمی نماید : دادگاه نسبت به دعوای فعلی قرار رد دعوا صادر می کند.

قرار توقیف دادرسی :
موجب توقف رسیدگی به پرونده می شود. قابل تجدیدنظر و قابل اعتراض نمی باشد.

دعاوی ورشکسته

دعوا مالی ( ماده ۴۱۹ قانون تجارت ) : این دعوا به طرفیت مدیر تصفیه یا اداره تصفیه طرح می شود.
دعوا غیر مالی : به طرفیت خود تاجر ورشکسته طرح می شود چون تاثیری بر حال طلبکاران ندارد.

آثار تقدیم دادخواست

نسبت به دادگاه تکلیف برای رسیدگی ایجاد می کند. حدود رسیدگی دادگاه را مشخص می کند.
نسبت به خوانده بین طرفین رابطه ی دادرسی ایجاد می شود پس خوانده را مکلف به پاسخ می کند.

سابقه ی ابلاغ

اگر در یک دعوا برای یک بار اوراق قضایی به مخاطب ابلاغ شود در آن آدرس سابقه ی ابلاغ ایجاد می شود یعنی سایر اوراق آن پرونده نیز در همان آدرس به شخص ابلاغ می شود حتی اگر وی دیگر در آن آدرس نباشد و این ابلاغ یک ابلاغ قانونی است زیرا اگر شخصی آدرس خود را تغییر دهد باید این تغییر آدرس را به دادگاه اعلام کند.
۱- سابقه ابلاغ یک پرونده برای همان پرونده سابقه ی ابلاغ محسوب می شود.
۲- سابقه ابلاغ هر مرحله برای همان مرحله سابقه ابلاغ است نه برای مراحل بعدی
۳- برای ابلاغ اجرائیه آخرین آدرسی که از محکوم علیه در پرونده دادرسی وجود دارد سابقه ی ابلاغ محسوب می شود.

انواع رای که دادگاه صادر می کند

رای قطعی : رای است که قابل واخواهی و تجدیدنظر نیست ( رای است که قابل طرق عادی شکایت از رای نیست )
رای نهایی : رای است که قابل واخواهی ، تجدیدنظر ، فرجام نیست.
همه ی آرای نهایی قطعی اند برخی از آرای قطعی نهایی اند و برخی نهایی نیستند.
رای : تصمیم قضایی دادگاه که در قالب حکم یا قرار صادر می شود.
حکم : دارای ۲ مشخصه است ‌. اولاً حکم قاطع دعوا است ثانیا در ماهیت دعواست.
قرار : قرار بر ۳قسم است ؛
۱- قرار های قاطع : قرارهایی هستند که قاطع دعوا هستند ولی در ماهیت دعوا نیستند. فقط پرونده بسته می شود ولی معلوم نیست در دعوا حق با چه کسی بوده و وارد ماهیت دعوا نمی شود.
مثل قرار عدم استماع دعوا ، قرار سقوط دعوا ، ابطال دادخواست

۲- قرار های اعدادی ( مقدماتی ) : قرار هایی هستند که در ماهیت دعوا هستند اما قاطع دعوا نیست. مثل قرار کارشناسی . به عبارت دیگر قاضی با صدور این قرار ها پرونده را معد صدور رای می کند.

۳- سایر قرار ها : قرارهایی که نه قاطع هستند و نه در ماهیت دعوا مثل قرار های تامینی ، قرار های شبه قاطع

ایراد امر مختومه ( ایراد امر قضاوت شده یا ایراد قضیه ی محکوم به ها ) :
دعوایی با همان موضوع با همان سبب ( منشا ) بین همان اصحاب یا اشخاصی که اصحاب دعوای فعلی قائم مقام ایشان هستند قبلا رسیدگی شده و نسبت به آن حکم قطعی یا قرار سقوط دعوا قطعی صادر شده است.
نتیجه : طرح مجدد آن دعوا امکان پذیر نیست و در صورت طرح به دلیل ایراد امر مختومه قرار رد دعوا صادر می شود . احکام قطعی و قرار سقوط دعوا قطعی اعتبار امرمختومه دارند . تنها قراری که اعتبار امر مختومه دارد قرار سقوط دعوا است.

مهلت طرح ایرادات